اعلان و اطفاء حریق
مهندسي حريق
درخصوص آتش، نقش سازنده آن در تاريخ تمدن بشري، اثرات روزافزون مخرب عدم كنترل آن و ايجاد آتش‌سوزي درجوامع امروز و ميزان اهميت موضوع حفاظت از حريق در كشورهاي صنعتي اشاراتي شد.
در ادامه از ميان استانداردهاي معتبر بين‌المللي دو استاندارد NFPA , BSمعرفي گرديد. سپس مهندسي حريق بصورت كامل و جامع تعريف شده و به اهميت اين موضوع در صنايع و بنگاه‌هاي اقتصادي پرداخته شد. در پايان نيز وظايف مهندسين مشاور حريق در صنايع تشريح گرديد.
سيستم‌هاي حفاظت در برابر حريق :
در علم مهندسي حريق كليه سيستم‌هايي كه به گونه‌اي در امر حفاظت مجموعه‌ها، دارايي‌ها و پرسنل در برابر حريق نقش دارند تحت عنوان كلي سيستم‌هاي حفاظت در برابر حريق شناخته مي‌شوند. مفهوم حفاظت در برابر حريق بسيار گسترده‌تر از معناي لغوي و ظاهري آن مي‌باشد به گونه‌اي كه گستره وسيعي از فعاليت‌ها و اقدامات را پوشش مي‌دهد كه همگي بمنظور دستيابي به اهداف غايي بيان شده فوق انجام مي‌گيرند.
غالبا" در نزد عموم هرگاه صحبت از حريق يا آتش‌سوزي به ميان آورده مي‌شود ذهن‌ها متوجه يكي از چند اقدام زير مي‌گردد.
-فرار
-استفاده از كپسول‌هاي خاموش‌كننده دستي
-به کار انداختن سيستم‌هاي هشدار دهنده آتش‌سوزي
-تماس با نزديک‌ترين ايستگاه آتش‌نشاني
عليرغم عدم وجود دانش فني در نزد عموم، اقدامات اشاره شده بسيار مفيد بوده وليكن كفايت نمي‌نمايد.
علم مهندسي حريق همانند ساير علوم بشري بر پايه يافتن بهترين پاسخ به پرسش‌هاي پيش روي بشر در خصوص مؤثرترين اقدامات به هنگام وقوع حريق و قبل و بعد از آن به منظور حداقل نمودن خسارت‌هاي جاني و مالي شكل گرفته و رشد يافته است.
تفكر سيستماتيك حاكم بر ذهن بشر در کنار رشد روزافزون علوم نظير مكانيك، الكترونيك و شيمي باعث شده است شاهد پيشرفت علم مهندسي حريق باشيم كه در بعضي مواقع به تغييرات بنيادي و مفهومي در اين موضوع منجر گرديده است.
يكي از اين موضوعات كه در طول ساليان اخير شاهد تغييرات بنيادين شگرفي در آن بوده‌ايم مقوله حفاظت در برابر حريق مي‌باشد.
ساليان سال تفكر بشر بر پايه خاموش كردن مؤثر حريق پس از وقوع آن قرار داشت. اين امر موجب ايجاد مراكز آتش‌نشاني در كليه شهرها و مجموعه‌هاي پر اهميت گرديد كه وظيفه اصلي آنها خاموش كردن هر نوع حريق ايجاد شده در هر زمان از شبانه‌روز به طور كاملا" مؤثر در اسرع وقت مي‌باشد. درحال حاضر تقريبا" در تمام نقاط اين مراكز را مي‌توان ديد كه اولين وظيفه آنها اطفاء حريق در گستره جغرافيايي تحت پوشش خود عنوان شده است.
با گذشت زمان و رشد دانش بشري و همچنين وقوع حريق‌هاي گسترده‌اي كه در آنها امكانات هيچ يك از مراكز آتش‌نشاني پاسخگوي گستردگي حريق ايجاد شده نبود اين سؤال مطرح شد كه: چرا از ابتدا امكان وقوع حريق را كاهش ندهيم؟
اين پرسش سرآغاز جايگزيني تفكر پيشگيري از حريق به جاي اطفاء صرف حريق بوده است.
امروزه در تمام دنيا فعاليت‌هاي مرتبط با مهندسي حريق به چهار گروه اصلي زير تقسيم مي‌شوند:
1-پيشگيري از حريق (Fire Prevention)
2-حفاظت در برابر حريق (Fire Protection)
3-كنترل حريق (Fire Control)
4-اعلام و اطفاء حريق (Fire Detection & Suppression)
در هر مكان با هر نوع كاربري، تركيبي از چهار فعاليت فوق باعث دستيابي به حداقل درجه ايمني در برابر حريق خواهد شد. از آنجا كه مهندسي حريق همچون ساير مقولات مهندسي داراي ارتباطي تنگاتنگ با مباحث اقتصادي است، افزايش بيشتر سطح حفاظت در برابر حريق نيازمند صرف هزينه بيشتر خواهد بود.
در اين خصوص استانداردهاي معتبر بين‌المللي تركيبي بهينه از حداقل فعاليت‌هايي را ارائه مي‌دهند كه به درجه قابل قبولي از ايمني در برابر حريق منتهي مي‌گردد. با اين وجود در تمام استانداردها اين نكته به وضوح اعلام شده است كه مقام صاحب صلاحيت (Authority Having Jurisdicting) مي‌تواند بنا به تشخيص خود، درجات بالاتري از ايمني را براي مجموعه مورد نظر انتخاب نمايد.
پيشگيري از حريق:
به كليه فعاليت‌هايي كه با هدف كاهش احتمال وقوع خطر آتش‌سوزي انجام مي‌گيرد پيشگيري از حريق مي‌گويند كه در برگيرنده گستره وسيعي از فعاليت‌ها مي‌باشد. پيشگيري از حريق فعاليت‌هاي ساده و كم هزينه‌اي نظير دسته‌بندي مواد انبارش شونده برحسب خواص آتش‌گيري و خودسوزي آنها و همچنين فعاليت‌هاي پيچيده و هزينه‌بري چون اصلاح خط توليد، چيدمان تجهيزات و يا تغيير تكنولوژي فرآيند را در بر دارد.
با توجه به تخصصي شدن فعاليت‌هاي ايمني صنعتي در اكثر صنايع و وجود واحدهايي تحت همين عنوان، بخشي از فعاليت‌هاي پيشگيري از حريق توسط كارشناسان ايمني صنعتي انجام مي‌گيرد. برخي از اين فعاليت‌ها شامل تهيه MSDS (Material Safety Data Sheet) كليه مواد موجود در كارخانه اعم از مواد خام و اوليه، مواد فرآيندي، محصولات و پسماندها و دسته‌بندي آنها برحسب درجه خطر حريق تعيين شده توسط استاندارد و اعلام روش‌هاي اطفاء مجاز جهت استفاده از آنها به هنگام وقوع حريق مي‌باشد.
MSDS در بردارنده فرمول شيميايي، اسم تجاري، ملاحظات خاص حفاظت فردي، درجه سميت، دماي خوداشتعالي، نوع حريق حاصل از سوختن، روش مناسب اطفاء و ملاحظات زيست محيطي و ... مي‌باشد كه از بانك‌هاي اطلاعاتي تأييد شده بين‌المللي اخذ مي‌گردد.
به منظور سهولت دسترسي و تشخيص نوع مواد، استاندارد NFPA از يك نماد واحد به شکل يك لوزي با چهار قسمت رنگي به صورت نشان داده شده استفاده مي‌نمايد كه هر قسمت نشان‌دهنده يك خاصيت ويژه از ماده مي‌باشد.
همانطور كه ملاحظه مي‌نماييد لوزي استاندارد NFPA شامل چهار لوزي مجزا به رنگ‌هاي قرمز، آبي، سفيد و زرد مي‌باشد. پس از تهيه MSDS ماده مورد نظر در داخل هر يك از اين لوزي‌ها متناسب با شدت خاصيت مورد نظر يك عدد، حرف و يا علامت قرار داده مي‌شود. قسمت‌هاي مختلف لوزي NFPA به ترتيب بصورت زير مي‌باشند:
لوزي قرمز رنگ :
در بالاترين قسمت لوزي اصلي قرار دارد و نشان‌دهنده شدت خطر حريق ماده مورد نظر مي‌باشد. در اين لوزي يكي از اعداد 0 تا 4 نوشته مي‌شود. عدد 4 بيانگر مواد گازي يا مواد مايعي است كه داراي بخارات زياد با دماي خود اشتعالي كمتر از 23 درجه سانتيگراد در فشارهاي عادي مي‌باشند و به شدت خطر اشتعال خود بخودي دارند.
عدد 3 مربوط به موادي است كه دماي خود اشتعالي آنها بين 22 تا 38 درجه سانتيگراد مي‌باشد و داراي خطر اشتعال خود بخودي زيادي مي‌باشند.
عدد 2 بيانگر مواد داراي دماي خوداشتعالي 38 تا 94 درجه سانتيگراد است.
عدد 1 مواردي را در بر مي‌گيرد كه نقطه خود اشتعالي آنها بالاتر از 94 درجه سانتيگراد مي‌باشد.
عدد صفر براي مواد غير قابل اشتعال بكار مي‌رود.
لوزي آبي رنگ :
در سمت چپ لوزي اصلي قرار دارد و نشان‌دهنده شدت خطر سلامتي ماده مورد نظر مي‌باشد. اعداد 0 تا 4 در اين لوزي نوشته مي‌شود كه به ترتيب از بالا به پايين بصورت زير تقسيم مي‌گردد:
4 : كشنده
3 : فوق‌العاده خطرناك
2 : خطرناك
1 : نسبتا" خطرناك
صفر : مواد معمولي
لوزي زرد رنگ :
در سمت راست لوزي اصلي قرار مي‌گيرد و ميزان فعاليت (Reactivity) ماده موردنظر را نشان مي‌دهد. در اين قسمت اعداد 0 تا 4 برحسب ميزان فعاليت ماده نوشته مي‌شود كه به ترتيب بصورت زير تفسير مي‌گردد:
4 : ماده منفجره
3 : انفجار درصورت وارد شدن شوك با ضربه
2 : تغييرات شيميايي شديد
1 : ناپايداري در اثر گرما
صفر : پايدار
لوزي سفيد :
در پايين لوزي اصلي قرار مي‌گيرد و خطرات خاص را نشان مي‌دهد. اين خطرات شامل اكسيدكنندگي، خاصيت اسيدي، خاصيت بازي، خورندگي، راديواكتيويته و واكنش با آب را نشان مي‌دهد.
نصب تابلوهاي نشان‌دهنده لوزي NFPA مربوط به هر ماده در محل انبارش دائم يا موقت آنها و نيز در پروسه‌هاي فرآيندي الزامي است. در اين ميان لوزي قرمز رنگ كه وضعيت خطر حريق را نشان مي‌دهد در تصميم‌گيري‌هاي لازم جهت انتخاب روش‌هاي كنترل، حفاظت و اعلام و اطفاء حريق نقش مؤثري دارد.
به عنوان مثال اگر در لوزي حريق NFPA، عدد 4 نوشته شده باشد تمهيدات خاصي جهت اعلام و اطفاء حريق، كنترل گسترش حريق در صورت بروز آن و حفاظت در برابر حريق بايستي پيش‌بيني گردد.
در برخي موارد پيشگيري از حريق منجر به اعمال تغييرات در فلسفه طراحي (Design Philosophy) سيستم‌هاي كنترل، حفاظت و اعلام و اطفاء حريق نيز خواهد شد.
ايده اصلي در پيشگيري از حريق شامل سه بخش عمده مي‌باشد:
1-جداسازي مواد برحسب درجه خطر حريق
2-حذف كليه عوامل احتمالي ايجادكننده حريق متناسب با درجه خطر مواد
3-تعيين فرآيندها و موادي كه مي‌بايست بصورت ويژه مورد توجه ساير فعاليت‌هاي حفاظت در برابر حريق قرار گيرند.
ایمنی در برابر آتش:
روش ها مربوط به ایمنی در برابر آتش بصورت کلی به دو دسته عامل و غیرعامل تقسیم میشود.
غیر عامل:
روش های غیرعامل یا مقابله پیش‌گیرانه شامل آن دسته از تدابیر و اقداماتی است که از ایجاد و تشدید خسارات ناشی از حریق پیش‌گیری نموده و یا احتمال آن را کاهش می‌دهند. مهمترین این تدابیر آموزش‌های تخصصی است. علاوه بر آموزش، تدوین و اجباری شدن و رعایتاستانداردهای گوناگون (از ساخت مسکن و مصالح ساختمانی گرفته (استانداردهای BS 476 انگلستان و DIN 4102 آلمان) تا چگونگی انبارشکالاهای گوناگون) از جمله اقدامات پیش‌گیرانه محسوب میشود. امروزه در ایران علی‌رغم اجباری بودن استاندارد ساخت مصالح، هنوز حدود نیمی از مصالح تولیدی، دارای استاندارد نمی‌باشند. استفاده از مصالح ضد حریق، یکی دیگر از روشهای مقابله غیرفعال است. اجرای مانورهای آمادگی و آموزش‌های مداوم، از دیگر روشهای مقابله پیش‌گیرانه به‌شمار می‌روند.
عامل:
روش های عامل یا مقابله پس از وقوع دربرگیرنده آن دسته از اقداماتی است که باعث می‌شوند در صورت وقوع حریق، تشخیص به سرعت انجام پذیرفته و یا مبارزه موثرتری بر حریق صورت پذیرد. استفاده از سیستم‌های اعلام حریق (برای تشخیص و اعلام به موقع) استفاده از سیستم‌های اطفای حریق برای مبارزه سریع و موثر خودکار با حریق، سازماندهی و تدارک نیروهای انسانی و امکانات آتش‌نشانی به میزان لزوم، از مهمترین روشهای مقابله فعال است.
